Μεσσηνιακοί πόλεμοι

Πόλεμοι με τους οποίους οι Σπαρτιάτες εξασφάλισαν την κυριαρχία τους στη Μεσσηνία. H σύγχρονη ιστοριογραφία, μεταβάλλοντας λίγο τις χρονολογίες που παραθέτει η αρχαία παράδοση, υποστηρίζει ότι ο πρώτος από αυτούς διεξήχθη στα τέλη του 8ου αι. (ή ίσως αργότερα) και ο δεύτερος στα τέλη του 7ου αι. π.Χ. Ο πρώτος πόλεμος, ο οποίος διήρκεσε είκοσι χρόνια, έληξε με την κατάκτηση της Μεσσηνίας από τους Σπαρτιάτες και την εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος στα πλαίσια του οποίου οι Μεσσήνιοι έγιναν είλωτες και αναγκάστηκαν να καλλιεργούν τη γη τους, προς όφελος των Σπαρτιατών. Στα τέλη του 7ου αι. π.Χ. οι Μεσσήνιοι επαναστάτησαν. Στην αρχή σημείωσαν μερικές σημαντικές νίκες, καθοδηγούμενοι από τον Αριστομένη, αλλά τελικά αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν ύστερα από μακρόχρονη αντίσταση στο φρούριο Είρα. Σύμφωνα με την παράδοση, στη διάρκεια του δευτέρου Μ.π., οι Σπαρτιάτες, αποθαρρημένοι από τις αρχικές αποτυχίες τους, εμψυχώθηκαν από τον ποιητή Τυρταίο για να συνεχίσουν τον αγώνα. Ως τρίτος Μ.π. χαρακτηρίζεται μια επανάσταση που ξέσπασε περί το 464 π.Χ., όταν ένας σεισμός ερήμωσε τη Λακωνία. Και αυτή τη φορά, ύστερα από μακρά αντίσταση στο φρούριο της Ιθώμης, οι επαναστάτες Μεσσήνιοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν (455). Σε αυτήν την περίπτωση η υπερίσχυση των Σπαρτιατών οφειλόταν και στην αποστολή ενός αθηναϊκού στρατιωτικού αποσπάσματος 4.000 οπλιτών υπό τον Κίμωνα (462) με σκοπό την παροχή βοήθειας στη σπαρτιατική πλευρά. Τελικά, η εχθρική μεταχείριση της αθηναϊκής αποστολής, καθώς και η αποπομπή της από τους Σπαρτιάτες, αποτέλεσαν τα βασικά αίτια για την επιδείνωσης των σχέσεων ανάμεσα στις δύο πόλεις.